Phân tích bài "Đây Thôn Vĩ Dạ" của Hàn Mặc Tử

Mở cửa nhìn trăng, trăng tái mặt,
Khép phòng đốt nến, nến rơi châu…”
Mấy ai đã từng say trăng như Hàn Mặc Tử? “Trăng sõng soài trêncành liễu
- Đợi gió đông về để lả lơi…” (“Bẽn lẽn”) – Thi sĩ còn nói đến thuyền
trăng, sông trăng, sóng trăng… Cả một trời trăng mộng ảo, huyền diệu.
Thơ Hàn Mặc Tử rợn ngợp ánh trăng, thể hiện tâm hồn “say trăng” với tình
yêu tha thiết cuộc đời, vừa thực vừa mơ. Ông là một trong những nhà thơ
lỗi lạc nhất của phong trào Thơ mói (1932-1941). Với 28 tuổi đời
(1912-1940), ông để lại cho nền thơ ca dân tộc hàng trăm bài thơ và một
số kịch thơ. Thơ của ông như trào ra máu và nước mắt, có không ít hình
tượng kinh dị. Cũng chưa ai viết thơ hay về mùa xuân và thiếu nữ (“Mùa
xuân chín”), về Huế đẹp và thơ(“Đây thôn Vĩ Giạ”) như Hàn Mặc Tử.
“Đây thôn Vĩ Giạ” rút trong tập “Thơ điên” xuất bản năm 1940, sau khi nhà thơ qua đời. và con người Vĩ Giạ.
Câu đầu “dịu ngọt” như một lời chào mời, vừa Bài thơ nói rất hay về
Huế, về cảnh sắc thiên nhiên hữu tình, về con người xứ Huế, nhất là các
cô gái duyên dáng, đa tình, đáng yêu – tình yêu thơ mộng say đắm, lung
linh trong ánh sáng huyền ảo. Bài thơ giãi bày một nỗi niềm bâng khuâng,
một khao khát về hạnh phúc của thi sĩ đa tình, có nhiều duyên nợ với
cảnh mừng vui hội, vừa nhẹ nhàng trách móc người thương biết bao nhớ đợi
chờ. Giọng thơ êm dịu, đằm thắm và tình tứ: “Sao anh không về chơi thôn
Vĩ?”. Có mấy xa xôi. Cảnh cũ người xưa thấp thoáng trong vần thơ đẹp
mang hoài niệm. Bao kỷ niệm sống dậy trong một hồn thơ. Nó gắn liền với
cảnh sắc vườn tược và con người xứ Huế mộng mơ:
“Nhìn nắng hàng cau, nắng mới lên
Vườn ai mướt quá, xanh như ngọc
Lá trúc che ngang mặtchu điền?”
Cảnh được nói đến là một sáng bình minh đẹp. Nhìn từ xa, say mê ngắm
nhìn những ngọn cau, tàu cau ngời lên màu nắng mới, “nắng mới lên” rực
rỡ. Hàng cau như đón chào người thân thương sau bao ngày xa cách. Hàng
cau cao vút là hình ảnh thân thuộc thôn Vĩ Giạ từ bao đời nay. Quên sao
được màu xanh cây lá nơi đây. Nhà thơ trầm trồ thốt lên khi đứng trước
một màu xanh vườn tược thôn Vĩ Giạ: “vườn ai mướt quá xanh như ngọc”.
Sương đêm ướt đẫm cây cỏ hoa lá. Màu xanh mỡ màng, non tơ ngời lên, bóng
lên dưới ánh mai hồng, trông “mượt quá” một màu xanh như ngọc bích. Đất
đai màu mỡ, khí hậu ôn hoà, con người cần cù chăm bón mới có “màu xanh
như ngọc” ấy. Thiên nhiên rạo rực, trẻ trung và đầy sức sống. Cũng nói
về màu xanh ngọc bích, trước đó (1938) Xuân Diệu đã từng viết: “Đổ trời
xanh ngọc qua muôn lá…” (“Thơ duyên). Hai chữ “vườn ai” đã gợi ra nhiều
ngạc nhiên và man mác. Câu thứ tư tả thiếu nữ với khóm trúc vườn đầy
đặn, phúc hậu. “Lá trúc che ngang” là một nét vẽ thần tình đã tô đậm nét
đẹp của cô gái Huế duyên dáng, dịu dàng, kín đáo, tình tứ đáng yêu. Hàn
Mặc Tử hơn một lần nói về trcs và thiếu nữ. Khóm trúc như toả bóng xanh
mát che chở cho một mối tình đẹp đang nảy nơ:
“Thầm thì với ai ngôì dưới trúc
Nghe ra ý nhị và thơ ngây”
(“Mùa xuân chín”)
Câu 3, 4 trong khổ thơ đầu tả cau, tả nắng, tả vườn, tả trúc và thiếu
nữ với một gam màu nhẹ thoáng, ẩn hiện, mơ hồ. Đặc sắc nhất là hai hình
ảnh so sánh và ẩn dụ. (xanh như ngọc… mặt chữ điền) Cảnh và người nơi Vĩ
Giạ thật hồn hậu, thân thuộc đáng yêu.
Vĩ Giạ - một làng quê nằm
bên bờ Hương Giang, thuộc ngoại ô cố đô Huế. Vĩ Giạ đẹp với những con đò
thơ mộng, những mảnh vườn xanh tươi bốn mùa, sum sê hoa trái. Những
ngôi nhà xinh xắn thấp thoáng ẩn hiện sau hàng cau, khóm trúc, mà ở đây
thường dìu dặt câu Nam ai, Nam bình qua tiếng đàn tranh, đàn thập lục
huyền diệu, réo rắt. Thôn Vĩ Giạ đẹp nênthơ. Hàn Mặc Tử đã dành cho Vĩ
Giạ vần thơ đẹp nhất với tất cả lòng tha thiết mến thương.
Khổ thơ
thứ hai nói về cảnh trời mây, sông nước. Một không gian nghệ thuật
thoáng đãng, mơ hồ, xa xăm. Hai câu 5, 6 là bức tranh tả gió, mây, dòng
sông và hoa (hoa bắp). Giọng thơ nhẹ nhàng, thoáng buồn. Nghệ thuật đối
tạo nên bốn phiên cảnh hài hoà, cân xứng và sống động. Gió mây đôi ngả
như mối tình nhà thơ, tưởng gần đấy mà xa vời, cách trở. Dòng Hương
Giang êm trôi lờ lững, trong tâm tưởng thi nhân trở nên “buồn thiu”,
nhiều bâng khuâng, man mác. Hoa bắp lay nhè nhẹ đung đưa trong gió
thoảng. Nhịp điệu khoan thai thơ mộng của miền sông Hương, núi Ngự được
diễn tả rất tinh tế. Các điệp ngữ luyến láy gợi nên nhiều vương vấn mộng
mơ:
“Gió theo lối gió, mây đường mây
Dòng nước buồn thiu, hoa bắp lay”.
Hai câu tiếp theo nhà thơ hỏi “ai” hay hỏi mình khi nhìn thấy hay nhớ
tới con đò mộng nằm bến sông trăng. Sông Hương quê em trở thành sông
trăng. Hàn Mặc Tử với tình yêu Vĩ Giạ mà sáng tạo nên vần thơ đẹp nói về
dòng sông Hương với những con đò dưới vầng trăng. Nguyễn Công Trứ đã
từng viết: “Gió trăng chứa một thuyền đầy”. Hàn Mặc Tử cũng góp cho nền
thơ Việt Nam hiện đại một vần thơ trăng độc đáo:
“Thuyền ai đậu bến sông trăng đo
Có chở trăng về kịp tối nay?”
Tâm hồn nhà thơ xao xuyến khi nhìn sông trăng và con thuyền. Thuyền em
hay “thuyền ai” vừa thân quen, vừa xa lạ. Chất thơ mộng ảo “Đây thôn Vĩ
Giạ” là ở những thi liệu ấy. Câu thơ gợi tả một hồn thơ đang
rung động trước vẻ đẹp hữu tình của xứ Huế miền Trung, nói lên một tình yêu kín đáo, dịu dàng, thơ mộng và thoáng buồn.
Khổ thơ thứ ba nói về cô gái xứ Huế và tâm tình thi nhân. Đương thời
nhà thơ Nguyễn Bính đã viết về thiếu nữ sông Hương: “Những nàng thiếu nữ
sông Hương – Da thơm là phấn, má hường là son”…Vĩ Giạ mưa nhiều, những
buổi sớm mai và chiều tà phủ mờ sương khói. “Sương khói” trong Đường thi
thường gắn liền với tình cố hương. Ở đây sông khói làm nhoà đi, mờ đi
áo trắng em, nên anh nhìn mãi vẫn không ra hình dáng em (nhân ảnh).
Người thiếu nữ Huế thoáng hiện, trắng trong, kín đáo và duyên dáng. Gần
mà xa. Thực mà mơ. Câu thơ chập chờn, bâng khuâng. Ta đã biết Hàn Mặc Tử
từng có một mối tình với một thiếu nữ Huế mang tên một loài hoa đẹp.
Phải chăng nhà thơ muốn nói về mối tình này?
“Mơ khách đường xa, khách đường xa
Áo em trắng quá nhìn không ra Ở đây sương khói mờ nhân ảnh
Ai biết tình ai có đậm đà”.
“Mơ khách đường xa, khách đường xa… ai biết… ai có…” các điệp ngữ luyến
láy ấy tạo nên nhạc điệu sâu lắng, dịu buồn, mênh mang. Người đọc thêm
cảm thương cho nhà thơ tài hoa, đa tình mà bạc mệnh, từng say đắm với
bao mối tình nhưng suốt cuộc đời phải sống trong cô đơn bệnh tật.

Cũng cần nói đôi lời về chữ “ai” trong bài thơ này. Cả 4 lần chữ “ai”
xuất hiện đều mơ hồ ám ảnh: “vườn ai mướt quá xanh như ngọc?” – “Thuyền
ai đậu bến sông trăng đó?” – “Ai biết tình ai có đậm đà?”. Con người mà
nhà thơ nói đến là con người xa vắng, trong hoài niệm bâng khuâng. Nhà
thơ luôn cảm thấy mình hụt hẫng, chơi với trước một mối tình đơn phương
mộng ảo. Một chút hi vọng mong manh mà tha thiết như đang nhạt nhoà và
mờ đi cùng sương khói?
Hàn Mặc Tử đã để lại cho ta một bài thơ tình
thật hay. Cảnh và người, mộng và thực, say đắm và bâng khuâng, ngạc
nhiên và thẫn thờ… bao hình ảnh và cảm xúc đẹp hội tụ trong ba khổ thơ
thất ngôn, câu chữ toàn bích. “Đây thôn Vĩ Giạ” là một bài thơ tình
tuyệt tác. Cái màu xanh như ngọc của vườn ai, con thuyền ai trên sông
trăng, và cái màu trắng của áo em như đang dẫn hồn ta đi về miền sương
khói của Vĩ Giạ thôn một thời xa vắng:
“Ở đây sương khói mờ nhân ảnh
Ai biết tình ai có đậm đà?”